آیا کودکان اوتیسم حرف میزنند ؟

یکی از نگرانی‌های اصلی والدین کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، مسئله صحبت کردن فرزندشان است. به عنوان یک گفتاردرمانگر با بیش از سال‌ها تجربه در این حوزه، باید بگویم پاسخ به این سوال که “آیا کودکان اوتیسم حرف می‌زنند؟” پیچیده‌تر از یک بله یا خیر ساده است. اختلال طیف اوتیسم، همانطور که از نامش پیداست، یک طیف است و هر کودک مبتلا به اوتیسم، مسیر منحصر به فرد خود را در رشد گفتار طی می‌کند.

اوتیسم چه تاثیری بر گفتار کودک من می‌گذارد؟

چند روز پیش، مادری نگران به کلینیک باران مراجعه کرد. پسر سه ساله‌اش هنوز حرف نمی‌زد و این سوال که “آیا کودکان اوتیسم حرف می‌زنند؟” ذهنش را مشغول کرده بود. این تجربه، داستان بسیاری از والدینی است که به کلینیک ما مراجعه می‌کنند.

تعریف ساده اوتیسم برای شما

اوتیسم مثل یک طیف رنگین‌کمان است. همانطور که هر رنگ رنگین‌کمان متفاوت است، هر کودک مبتلا به اوتیسم هم ویژگی‌های منحصر به فرد خودش را دارد. تصور کنید مغز این کودکان مانند یک کامپیوتر با سیستم‌عامل متفاوت است – آنها دنیا را به شکلی متفاوت می‌بینند و پردازش می‌کنند. این تفاوت در نحوه پردازش اطلاعات، روی مهارت‌های ارتباطی، اجتماعی و رفتاری آنها تأثیر می‌گذارد.

تفاوت‌های گفتاری در کودکان مختلف

در تجربه بالینی‌ام، با کودکان متفاوتی روبرو شده‌ام. برخی در دو سالگی جملات کامل می‌گویند، برخی کلمات محدودی دارند، و گروهی هم از اشاره یا تصویر برای ارتباط استفاده می‌کنند. مثل علی، کودک چهارساله‌ای که اوایل فقط دست مادرش را می‌گرفت و به سمت یخچال می‌برد، اما با گذشت زمان و تمرین، یاد گرفت بگوید “آب می‌خوام”.

نوشته پیشنهادی : آیا اوتیسم خطرناک است ؟

چرا هر کودک اوتیسم متفاوت است؟

تفاوت کودکان اوتیسم مثل تفاوت اثر انگشت‌هاست – هر کدام منحصر به فرد هستند. عوامل مختلفی مثل ژنتیک، محیط، سن تشخیص و شروع مداخله، همگی در این تفاوت‌ها نقش دارند. برخی کودکان در پردازش صداها مشکل دارند، برخی در درک معنای کلمات، و بعضی در استفاده از زبان برای ارتباط چالش دارند.

آمار و واقعیت‌ها

براساس مطالعات اخیر، حدود ۴۰ درصد کودکان مبتلا به اوتیسم به گفتار روان می‌رسند. حدود ۳۰ درصد به گفتار محدود دست می‌یابند و بقیه ممکن است از روش‌های ارتباطی جایگزین استفاده کنند. اما نکته مهم این است که این اعداد فقط آمار هستند و هر کودک مسیر خودش را دارد.

زمان شروع گفتار

معمولاً نمی‌توانیم زمان دقیقی برای شروع گفتار تعیین کنیم. اما تجربه نشان داده که با مداخله زودهنگام و مناسب، حتی کودکانی که در سنین بالاتر هم هستند می‌توانند شروع به صحبت کنند. مثل مریم، دختر ۵ ساله‌ای که پس از یک سال گفتاردرمانی منظم، اولین کلماتش را گفت و حالا در ۷ سالگی می‌تواند نیازهایش را بیان کند.

عوامل موثر در گفتار

عوامل متعددی در توانایی صحبت کردن کودکان اوتیسم نقش دارند:

• سن تشخیص و شروع مداخله
• شدت علائم اوتیسم
• توانایی تقلید و تماس چشمی
• حمایت خانواده و محیط
• کیفیت و تداوم درمان
• انگیزه کودک برای ارتباط

به یاد داشته باشید که هر پیشرفت کوچک، یک موفقیت بزرگ است و مسیر یادگیری هر کودک منحصر به فرد است.

چطور بفهمیم کودک ما شروع به حرف زدن خواهد کرد؟

هفته گذشته در کلینیک باران، مادری با چشمانی نگران از من پرسید “آیا کودکان اوتیسم حرف می‌زنند؟” در حالی که به پسر چهارساله‌اش نگاه می‌کرد که مشغول بازی با ماشین‌ها بود. این سوالی است که بارها و بارها از والدین می‌شنوم. اجازه دهید تجربیاتم را در مورد نشانه‌های امیدبخش قبل از شروع گفتار با شما به اشتراک بگذارم.

نشانه‌های امیدوارکننده قبل از شروع گفتار

یکی از زیباترین لحظات در مسیر رشد کودکان اوتیسم، زمانی است که می‌بینید فرزندتان برای رسیدن به خواسته‌هایش تلاش می‌کند. شاید هنوز از کلمات استفاده نکند، اما وقتی دستتان را می‌گیرد و به سمت یخچال می‌برد، یا با اشاره به بیسکویت مورد علاقه‌اش، از شما درخواست می‌کند، این یعنی او فهمیده که می‌تواند با دیگران ارتباط برقرار کند. این درخواست‌های غیرکلامی، مثل پله‌های اول یک نردبان هستند که به سمت گفتار می‌روند. در کلینیک، بارها دیده‌ام که همین درخواست‌های ساده، کم‌کم به صداسازی و سپس به کلمات تبدیل شده‌اند.

نشانه امیدبخش دیگر، افزایش توجه کودک به رفتار و گفتار اطرافیان است. وقتی می‌بینید فرزندتان به صحبت‌های دیگران گوش می‌دهد، به حرکات لب‌ها نگاه می‌کند، یا حتی سعی می‌کند حالات چهره شما را تقلید کند، این یعنی او در حال یادگیری الفبای ارتباط انسانی است. به یاد دارم کودکی در کلینیک که ابتدا فقط به اسباب‌بازی‌هایش خیره می‌شد، اما بعد از مدتی شروع به نگاه کردن به صورت درمانگر هنگام بازی کرد و حتی گاهی لبخندهای او را تقلید می‌کرد. این توجه به انسان‌ها و رفتارهایشان، پایه و اساس یادگیری گفتار است.

وقتی کودکی شروع به برقراری تماس چشمی می‌کند و با لبخند به صورت شما نگاه می‌کند، این یک نشانه بسیار امیدوارکننده است. درست مثل علی، همان پسر چهارساله که اوایل درمان حتی نیم نگاهی هم به ما نمی‌انداخت، اما کم‌کم شروع به نگاه کردن به صورت درمانگر هنگام بازی کرد. وقتی کودک شما به اسباب‌بازی مورد علاقه‌اش اشاره می‌کند یا آن را به شما نشان می‌دهد، این یعنی او در حال یادگیری اصول اولیه ارتباط است.

رفتارهایی که نشان می‌دهد کودک آماده صحبت است

یکی از مهم‌ترین نشانه‌ها، تقلید صداها و حرکات است. وقتی کودک شما شروع به تقلید صداهای ساده مثل “بَه بَه” یا “مَه مَه” می‌کند، یا حتی سعی می‌کند حرکات لب‌های شما را تقلید کند، این نشان می‌دهد که مغز او در حال آماده شدن برای گفتار است. همچنین، اگر کودک شما هنگام نیاز به کمک، به سمت شما می‌آید و سعی می‌کند به نوعی منظورش را برساند، این نشان‌دهنده درک او از اهمیت ارتباط است.

علائم پیشرفت در مهارت‌های ارتباطی

پیشرفت در مهارت‌های ارتباطی مثل یک پازل است که قطعه‌های آن کم‌کم کنار هم قرار می‌گیرند. وقتی کودک شما به اسمش واکنش نشان می‌دهد، به موسیقی علاقه نشان می‌دهد، یا حتی با اسباب‌بازی‌هایش صداسازی می‌کند، این‌ها همه نشانه‌های مثبتی هستند. به یاد دارم علی بعد از چند ماه درمان، شروع به درآوردن صداهایی شبیه صدای ماشین‌هایش کرد – این یک پیشرفت بزرگ در مسیر ارتباط بود.

نکته مهم این است که هر کودک مسیر منحصر به فرد خودش را طی می‌کند. برخی کودکان ممکن است سریع‌تر و برخی آهسته‌تر پیشرفت کنند، اما هر قدم کوچک در این مسیر، یک پیروزی بزرگ محسوب می‌شود. مهم‌ترین کار شما به عنوان والدین، صبور بودن و توجه به این نشانه‌های کوچک اما مهم است.

گفتاردرمانی چقدر می‌تواند به فرزند من کمک کند؟

در کلینیک باران، اخیراً مادری با نگرانی پرسید “آیا کودکان اوتیسم حرف می‌زنند؟” و اینکه “آیا گفتاردرمانی فقط روی حرف زدن تمرکز می‌کند؟” اجازه دهید تجربه‌ام را با شما به اشتراک بگذارم.

نقش گسترده گفتاردرمانی در رشد ارتباط

گفتاردرمانی بسیار فراتر از آموزش کلمات است. در جلسات درمانی با امیرعلی، پسر ۴ ساله‌ای که تازه درمان را شروع کرده بود، ابتدا روی ایجاد ارتباط چشمی و تعامل کار کردیم. ما با بازی‌های هدفمند، به او یاد دادیم چطور درخواست کند، چطور با اشاره نشان دهد چه چیزی نمی‌خواهد، و چطور از حرکات بدن برای بیان منظورش استفاده کند. این پایه‌های ارتباطی، مثل پله‌هایی هستند که بعداً به گفتار منتهی می‌شوند.

بهترین زمان برای شروع گفتاردرمانی

زمان طلایی برای شروع گفتاردرمانی، هر چه زودتر بهتر است. مغز کودک در سال‌های اولیه زندگی، بیشترین انعطاف‌پذیری را دارد. اما این به این معنا نیست که اگر فرزند شما بزرگتر است، دیگر فرصتی برای پیشرفت ندارد. تنها نکته این است که در سنین بالاتر (مثلاً بعد از ۷ سالگی)، باید انتظارات واقع‌بینانه‌تری داشته باشیم و اهداف درمانی را متناسب با شرایط کودک تنظیم کنیم.

اهمیت مشارکت خانواده

موفقیت در گفتاردرمانی مثل پرواز با دو بال است؛ یک بال گفتاردرمانگر و بال دیگر خانواده. وقتی والدین امیرعلی شروع به اجرای تمرینات در خانه کردند و اصول ارتباطی را که در جلسات درمان آموخته بودند به کار بستند، پیشرفت او دو چندان شد. کودک بیشترین زمان را با خانواده می‌گذراند، پس آموزش و مشارکت والدین بخش حیاتی درمان است.

انتظارات واقع‌بینانه از گفتاردرمانی

گفتاردرمانی مثل کاشتن یک درخت است؛ نتایج آن به تدریج ظاهر می‌شود. در ماه‌های اول، ممکن است تغییرات محسوسی در گفتار کودک نبینید، اما نشانه‌های دیگری از پیشرفت وجود دارد. مثلاً، بهبود تعامل کودک با درمانگر، افزایش توجه، یا تمایل بیشتر به حضور در جلسات درمانی، همگی نشانه‌های مثبتی هستند. امیرعلی در ماه اول فقط چند دقیقه می‌توانست در اتاق درمان بماند، اما بعد از سه ماه، تمام جلسه یک ساعته را با اشتیاق می‌ماند و با درمانگر تعامل می‌کرد.

مسیر گفتاردرمانی، مسیری تدریجی اما پر از لحظات شیرین پیشرفت است. صبر، پشتکار و همکاری نزدیک خانواده و درمانگر، کلید موفقیت در این مسیر است.

اگر فرزند من صحبت نکند چه باید بکنیم؟

روش‌های جایگزین ارتباط

در کلینیک باران، مادر سارا همیشه نگران این بود که استفاده از تصاویر یا اشاره باعث می‌شود دخترش دیگر تلاشی برای حرف زدن نکند. این سوال که “آیا کودکان اوتیسم حرف می‌زنند” ذهن او را مشغول کرده بود. اما تجربه نشان داده است که روش‌های جایگزین ارتباطی نه تنها مانع گفتار نمی‌شوند، بلکه می‌توانند پلی برای رسیدن به گفتار باشند.

سیستم‌های ارتباط تصویری (PECS) یکی از موثرترین روش‌های جایگزین است. در این روش، کودک با استفاده از کارت‌های تصویری خواسته‌هایش را بیان می‌کند. مثلاً سارا در ابتدا با نشان دادن تصویر آب، تشنگی‌اش را بیان می‌کرد و جالب اینکه بعد از مدتی، همزمان با نشان دادن تصویر، شروع به تولید صدای “آ” کرد. این دقیقاً همان چیزی است که تحقیقات هم تایید می‌کنند: استفاده از روش‌های جایگزین می‌تواند به رشد گفتار کمک کند.

چگونه می‌توانیم در خانه به پیشرفت کودک کمک کنیم؟

1. محیط غنی از زبان ایجاد کنید: هنگام انجام کارهای روزمره، آنچه انجام می‌دهید را با صدای بلند توصیف کنید. مثلاً حین لباس پوشاندن بگویید “حالا پیراهن قرمز را می‌پوشیم”.
2. از موسیقی و آهنگ‌های کودکانه استفاده کنید: موسیقی می‌تواند پلی برای ارتباط باشد. شعرهای ساده و ریتمیک را همراه با حرکات بدن اجرا کنید.
3. زمان انتظار را افزایش دهید: قبل از دادن چیزی که کودک می‌خواهد، چند ثانیه صبر کنید تا او تلاش کند منظورش را برساند.
4. از روتین‌های روزانه استفاده کنید: فعالیت‌های تکراری مثل “بای بای کردن” یا “سلام” را در موقعیت‌های مناسب تمرین کنید.
5. بازی‌های تعاملی را تشویق کنید: بازی‌هایی مثل دالی موشه یا قایم باشک که نیاز به تعامل دارند را انجام دهید.
6. از علایق کودک استفاده کنید: اگر کودک به ماشین‌ها علاقه دارد، از آنها برای ایجاد ارتباط استفاده کنید.
7. پاداش‌های طبیعی بدهید: هر تلاش ارتباطی را با پاسخ مناسب و فوری تقویت کنید.

راهکارهای عملی برای تقویت ارتباط

مهم‌ترین اصل در تقویت ارتباط، پیروی از علایق کودک است. وقتی فعالیتی را انتخاب می‌کنید که کودک به آن علاقه دارد، انگیزه او برای ارتباط چندین برابر می‌شود. مثلاً در کلینیک، وقتی متوجه شدیم سارا عاشق حباب بازی است، از این علاقه برای تشویق او به درخواست کردن استفاده کردیم.

فعالیت‌های گفتاری را به شکل بازی درآورید. به جای اینکه مستقیماً از کودک بخواهید کلمه‌ای را تکرار کند، آن را در قالب یک بازی هیجان‌انگیز ارائه دهید. مثلاً می‌توانید ماشین‌بازی را با صداهای مرتبط همراه کنید، یا هنگام توپ‌بازی از کلمات “بده” و “بگیر” استفاده کنید. این روش باعث می‌شود یادگیری برای کودک لذت‌بخش شود و احتمال همکاری او افزایش یابد.

جمع‌بندی

مسیر رشد گفتار در کودکان اوتیسم، مانند یک سفر منحصر به فرد است که هر کودک با سرعت و شیوه خاص خود آن را طی می‌کند. آنچه به عنوان یک گفتاردرمانگر در طول سال‌ها تجربه کرده‌ام، این است که هیچ زمانی برای ناامیدی وجود ندارد. حتی کودکانی که در سنین بالاتر شروع به صحبت می‌کنند، می‌توانند به سطح قابل قبولی از مهارت‌های ارتباطی دست یابند.

نقش خانواده در این مسیر بسیار حیاتی است. وقتی والدین با صبر و حوصله از روش‌های جایگزین ارتباطی استفاده می‌کنند، محیطی غنی از زبان ایجاد می‌کنند و فعالیت‌های ارتباطی را به شکل بازی‌های جذاب درمی‌آورند، در واقع پایه‌های محکمی برای رشد گفتار فرزندشان می‌سازند. هر تلاش کوچک کودک برای برقراری ارتباط، چه با اشاره، چه با تصویر و چه با صدا، یک گام رو به جلو است که باید مورد تشویق قرار گیرد.

مهم‌ترین پیام من به عنوان یک درمانگر این است که هر کودک توانایی ارتباط را دارد، حتی اگر این ارتباط به شکل متداول گفتار نباشد. با ترکیبی از مداخلات تخصصی، حمایت خانواده و استفاده از روش‌های متنوع ارتباطی، می‌توانیم به کودکان کمک کنیم تا به بهترین سطح ارتباطی که برایشان امکان‌پذیر است، دست یابند. این مسیر ممکن است طولانی باشد، اما هر قدم کوچک در آن، یک پیروزی بزرگ محسوب می‌شود.

برخی از منابع :

https://www.autismspeaks.org/expert-opinion/seven-ways-help-your-child-nonverbal-autism-speak
سلام درمانگر اوتیسم