۱۵ راهکار آموزش حرف زدن به کودک توسط مادر

ن

برای آموزش حرف زدن به کودک هم گفتار درمانی و هم بازی در خانه مهم است. در این نوشته ۱۵ راهکار طلایی برای تمرین در خانه را یاد خواهید گرفت . کار ما گفتاردرمانگران تنها به جلسات درمانی در کلینیک محدود نمی‌شود. یکی از مهم‌ترین بخش‌های کار ما، آموزش تکنیک‌هایی به والدین است تا در خانه بتوانند به رشد گفتار و زبان کودکشان کمک کنند.

درمان گفتار فقط به ۳۰ یا ۶۰ دقیقه جلسه هفتگی محدود نمی‌شود. این مهارت‌های ارزشمند باید در طول روز و در فعالیت‌های روزمره تمرین شوند. این بهترین روش یادگیری برای کودکان است.

ا

به یاد داشته باشید که تمرین مداوم در محیط خانه باعث می‌شود کودک مهارت‌های جدید را بهتر یاد بگیرد و در زندگی روزمره به کار ببرد.بنابراین به جای اینکه هر روز یک روش یا تکنیک برای سخن گفتن فرزندتان انجام دهید سعی کنید یک تکنیک را بارها و بارها تکرار کنید. در این صورت نتیجه بهتری خواهید گرفت.

۱۵ روش آموزش حرف زدن به کودک

این راهکارها توسط گفتاردرمانگران استفاده می‌شود و شما هم می‌توانید از آنها بهره ببرید. تمام این تکنیک‌ها بر اساس تحقیقات علمی تایید شده‌اند و می‌توانید از همین امروز آنها را شروع کنید.

۱) دادن حق انتخاب به کودک

این تکنیک به خصوص برای زمانیکه فرزندتان با شما همکاری نمی کند مفید است. برای انجام این تکنیک لازم است که همیشه دو یا چند گزینه به فرزندتان پیشنهاد بدهید و سپس منتظر بمانید تا او انتخاب کند. این انتخاب می تواند گرفتن آن وسیله ، اشاره یا گفتن کلمه باشد. در هر صورت وقتی کودک خودش انتخاب کند احتمال اینکه در آن بازی توجه و همکاری بیشتری را نشان دهد بیشتر می شود.

مثال عملی برای تکنیک انتخاب دادن:

مادر می‌خواهد با پسر ۲ ساله‌اش بازی کند اما کودک همکاری نمی‌کند. او از تکنیک انتخاب دادن استفاده می‌کند:

مادر: “علی جان، دوست داری با ماشین قرمز بازی کنیم یا با ماشین آبی؟” (دو ماشین را جلوی کودک می‌گذارد)

علی: (به ماشین قرمز اشاره می‌کند)

مادر: “آها! ماشین قرمز رو دوست داری. بیا با هم بازی کنیم. ماشین قرمز می‌خواد بره پارکینگ یا بره مسافرت؟”

علی: “بیپ بیپ” (با تلفظ کودکانه می‌گوید)

مادر: “آفرین! بیا بیپ بیپ کنیم اینجا بیپ بیپ کنیم یا اونجا؟”

در این مثال:

• مادر مرتباً دو گزینه ارائه می‌دهد
• منتظر پاسخ کودک می‌ماند
• از انتخاب کودک برای ادامه بازی استفاده می‌کند
• با سؤالات جدید، تعامل و گفتگو را ادامه می‌دهد
• به کودک احساس کنترل و استقلال می‌دهد

م

چرا دادن حق انتخاب مهم است؟

• به جای اینکه مستقیماً آموزش حرف زدن به کودک بدهیم، او را تشویق می‌کنیم تا با استفاده از زبان، درخواست کند. در واقع درخواست کردن او را بیشتر و بیشتر می کنیم.
• کودک یاد می‌گیرد چطور به سوالات باز پاسخ دهد
• از ناامیدی و ناراحتی کودک در مواقعی که حدس ما اشتباه است، جلوگیری می‌کند.

مثال‌های کاربردی:

1. موقع بازی: “می‌خوای با مکعب‌ها بازی کنیم یا حباب بازی؟”
2. وقت غذا: “آب می‌خوای یا شیر؟”
3. زمان لباس پوشیدن: “پیراهن قرمز رو می‌پوشی یا آبی رو؟”

نکته مهم: همیشه دو گزینه مشخص ارائه دهید و صبورانه منتظر پاسخ کودک بمانید. این کار به او فرصت فکر کردن و استفاده از زبان را می‌دهد.

۲. به فرزندتان الگوهای زبانی ساده بدهید

الگوی زبانی ساده چیست؟
یعنی شما با جملات کوتاه و ساده با کودک صحبت کنید تا او بتواند از شما یاد بگیرد و تقلید کند.

چه زمانی از این روش استفاده کنیم؟

• موقع بازی با کودک
• هنگام انجام کارهای روزمره مثل غذا خوردن یا لباس پوشیدن
• وقتی کودک به چیزی اشاره می‌کند یا چیزی می‌خواهد

چطور این کار را انجام دهیم؟
۱. کلمات را شمرده و واضح بگویید
۲. از جملات کوتاه ۲-۳ کلمه‌ای استفاده کنید
۳. کلمات مهم را تکرار کنید
۴. لحن صدایتان را جذاب و دوستانه کنید

یک مثال عملی:
فرض کنید کودک توپش را می‌خواهد:

گام ۱: وقتی کودک به توپ اشاره می‌کند، بگویید: “توپ”

گام ۲: کمی صبر کنید تا کودک تلاش کند کلمه را تکرار کند

گام ۳: دوباره بگویید: “توپ قرمز”

گام ۴: وقتی توپ را می‌دهید بگویید: “بیا توپ”

گام ۵: موقع بازی بگویید: “توپ قل خورد”

نکته مهم: هر چقدر این کار را بیشتر تکرار کنید، کودک راحت‌تر یاد می‌گیرد. صبور باشید و از هر موقعیتی برای تمرین استفاده کنید.

یک ترفند طلایی: وقتی می‌خواهید چیزی را نام ببرید، آن را نزدیک دهان خود بیاورید. چرا؟ چون کودکان معمولاً به جای توجه به گوینده، به اسباب بازی یا شیء نگاه می‌کنند. با این کار فرزندتان همزمان به دهان شما و صورت شما نیز توجه می کند.

مثال‌های کاربردی:

1. هنگام بازی با توپ:
   • توپ را نزدیک دهان بیاورید
   • به وضوح بگویید “توپ”
   • سپس آن را به کودک بدهید
2. موقع خوردن میوه:
   • سیب را کنار صورت خود نگه دارید
   • بگویید “سیب”
   • منتظر تقلید کودک بمانید
3. زمان نقاشی:
   • مداد را نزدیک دهان نگه دارید
   • بگویید “مداد”
   • اجازه دهید کودک کلمه را تکرار کند

نکته مهم: از جملات کوتاه و ساده استفاده کنید. به جای “این یک توپ قرمز قشنگ است” فقط بگویید “توپ اینجاست”.

۳. فعالیت‌های کودک را با صدای بلند توصیف کنید

گفتار موازی یکی از ساده‌ترین و موثرترین روش‌ها برای غنی‌سازی محیط زبانی کودک است. این تکنیک به معنای توصیف کلامی کارهایی است که در حال انجام آنها هستید.

چرا گفتار موازی مهم است؟

• کودک با شنیدن مکرر کلمات در موقعیت‌های واقعی، معنای آنها را بهتر درک می‌کند
• ارتباط بین اعمال و کلمات را تقویت می‌کند
• به تدریج کودک نیز شروع به توصیف فعالیت‌های خود می‌کند

نمونه‌های کاربردی:

1. هنگام آشپزی:
   • “دارم آرد رو الک می‌کنم”
   • “حالا تخم مرغ رو هم می‌زنم”
   • “چه بوی خوبی میاد از فر”
2. موقع بازی:
   • “ماشین داره تند میره… بوووق بوووق”
   • “عروسک رو بغل می‌کنم”
   • “توپ قل خورد زیر مبل”
3. فعالیت‌های روزمره:
   • “داریم دست‌هامون رو می‌شوریم”
   • “کفش‌هامون رو می‌پوشیم”
   • “موهامون رو شونه می‌کنیم”

نکته مهم:

• از لحن طبیعی و شاد استفاده کنید
• لازم نیست هر کاری را توصیف کنید
• به واکنش‌های کودک توجه کنید و از کلماتی استفاده کنید که برایش جذاب هستند.

۴. جملات کودک را گسترش دهید

یعنی وقتی کودک یک یا دو کلمه می‌گوید، شما همان مفهوم را با جمله‌ای کامل‌تر تکرار کنید. این کار مثل ساختن یک پل بین زبان ساده کودک و زبان کامل است. می توانید به آنچه کودک گفت یک یا دو کلمه مرتبط اضافه کنید. مثلا اگر کودک گفت توپ ، شما می توانید توپ قرمز ؟ الان توپ قرمز رو بهت می دهم.

فایده این تکنیک:

• کودک با ساختار درست جملات آشنا می‌شود
• واژگان جدید یاد می‌گیرد
• اعتماد به نفس پیدا می‌کند چون می‌بیند منظورش را فهمیده‌اید
• کم‌کم یاد می‌گیرد جملات کامل‌تر بسازد

چطور انجام دهیم؟
۱. خوب به حرف کودک گوش دهید
۲. منظورش را تأیید کنید
۳. همان مفهوم را با یک یا دو کلمه بیشتر بگویید
۴. صبور باشید و توقع تکرار فوری نداشته باشید

مثال عملی:
فرض کنید کودک شما گرسنه است:

موقعیت ۱:

• کودک: “نون”
• شما: “نون می‌خوای؟”
• کودک: “آله” (آره)
• شما: “باشه، نون می‌دم بهت”

موقعیت ۲:

• کودک: “آب”
• شما: “آب می‌خوای بخوری”
• کودک: اشاره به لیوان
• شما: “باشه، آب خنک میریزم تو لیوان”

موقعیت ۳:

• کودک: “مامان رفت”
• شما: “آره، مامان رفت مغازه”
• کودک: نگاه کردن به در
• شما: “مامان زود برمی‌گرده خونه”

نکات مهم:

• جملات خیلی طولانی نسازید
• فقط ۱-۲ کلمه به گفته کودک اضافه کنید
• از تصحیح مستقیم پرهیز کنید
• در موقعیت‌های طبیعی این کار را انجام دهید
• اجازه دهید کودک در مکالمه شرکت کند

یادتان باشد: هدف این نیست که کودک حتماً جمله شما را تکرار کند. هدف این است که او کم‌کم با شنیدن مکرر جملات درست، یاد بگیرد چطور منظورش را کامل‌تر بیان کند.

روش‌های کاربردی:

1. گسترش کلمه “نه”:
   • کودک: “نه!”
   • شما: “نه شیر”
   • شما: “نه بیسکویت”
2. گسترش کلمه “بیشتر”:
   • کودک: “بیشتر”
   • شما: “بیشتر آب”
   • شما: “بیشتر حباب”
3. گسترش اسامی:
   • کودک: “توپ”
   • شما: “توپ قرمز”
   • شما: “توپ بزرگ”

نکات کلیدی:

• همیشه یک کلمه بیشتر از آنچه کودک می‌گوید استفاده کنید
• از موقعیت‌های طبیعی و روزمره استفاده کنید
• صبور باشید و به کودک فرصت تمرین دهید
• از تصحیح مستقیم خودداری کنید و در عوض الگوی درست را ارائه دهید

نوشته پیشنهادی : چطور در زمان خواب به حرف زدن کودک کمک کنیم ؟

۵. از تصاویر برای آموزش استفاده کنید

یعنی برای آموزش حرف زدن کودک در خانه از عکس‌ها، کتاب‌های مصور، کارت‌های تصویری و اشیاء واقعی برای آموزش کلمات و مفاهیم جدید به کودک استفاده کنیم.

فایده‌های این تکنیک:

• یادگیری سریع‌تر و عمیق‌تر
• تقویت حافظه بصری کودک
• ایجاد ارتباط بین کلمه و تصویر
• جذاب‌تر شدن آموزش
• افزایش تمرکز کودک

چطور از این روش استفاده کنیم؟
۱. تصاویر واضح و جذاب انتخاب کنید
۲. از ساده به پیچیده پیش بروید
۳. همراه نشان دادن تصویر، کلمه را واضح تلفظ کنید
۴. اجازه دهید کودک تصاویر را لمس کند
۵. بازی‌های مختلف با تصاویر طراحی کنید

یک مثال عملی:
موضوع: آموزش حیوانات

گام ۱: یک کتاب مصور حیوانات را با کودک ورق بزنید

• به تصویر گربه اشاره کنید: “ببین! گربه”
• صدای گربه را تقلید کنید: “میو میو”
• از کودک بپرسید: “گربه کجاست؟”

گام ۲: از کارت‌های تصویری استفاده کنید

• چند کارت حیوانات را روی زمین بچینید
• از کودک بخواهید گربه را پیدا کند
• وقتی پیدا کرد تشویقش کنید

گام ۳: از اسباب‌بازی‌های واقعی استفاده کنید

• یک گربه عروسکی به او بدهید
• درباره اجزای بدن گربه صحبت کنید
• با عروسک نمایش بازی کنید

یادآوری مهم:
تصاویر و کارت‌ها فقط یک ابزار کمکی هستند. سعی کنید از اشیاء واقعی هم استفاده کنید:

• به جای کارت میوه‌ها، از میوه‌های واقعی
• به جای عکس لباس‌ها، از لباس‌های واقعی کودک
• به جای تصویر وسایل خانه، از خود وسایل
• به جای عکس حیوانات، از حیوانات اسباب‌بازی

این کار باعث می‌شود یادگیری کودک عمیق‌تر و کاربردی‌تر شود.

روش‌های کاربردی:

1. تابلوی برنامه روزانه:
   • عکس‌هایی از فعالیت‌های روزمره تهیه کنید
   • آنها را به ترتیب روی تابلو بچسبانید
   • اجازه دهید کودک در چیدمان مشارکت کند
2. آلبوم خانوادگی:
   • عکس‌های اعضای خانواده را جمع‌آوری کنید
   • هنگام نگاه کردن به عکس‌ها، نام افراد را تکرار کنید
   • از کودک بخواهید افراد را شناسایی کند
3. تایمر آشپزخانه:
   • برای نشان دادن زمان تغییر فعالیت‌ها استفاده کنید
   • به کودک کمک می‌کند تا برای تغییرات آماده شود
   • استرس گذار بین فعالیت‌ها را کاهش می‌دهد

۶. در لحظات کلیدی منتظر پاسخ کودک بمانید.

برای آموزش حرف زدن به فرزندمان لازم است که به او فرصت تلاش بدهیم. توصیه من این است که در برخی از مواقع صبر کنید. این تکنیک یعنی در موقعیت‌هایی که کودک نیاز به چیزی دارد یا می‌خواهد کاری انجام دهد، کمی صبر کنیم و به او فرصت دهیم تا خودش درخواستش را بیان کند. به جای اینکه فوراً نیاز کودک را برآورده کنیم، چند ثانیه منتظر می‌مانیم تا او تلاش کند منظورش را بگوید.

این راهکار به کودک یاد می‌دهد که برای رسیدن به خواسته‌هایش باید از کلمات استفاده کند. وقتی والدین با صبر و حوصله منتظر می‌مانند، کودک متوجه می‌شود که ارتباط کلامی چقدر مهم است و تشویق می‌شود تا از زبان برای بیان نیازهایش استفاده کند.

مثال عملی:
فرض کنید کودک تشنه است و به پارچ آب نگاه می‌کند:

• به جای اینکه فوراً برایش آب بریزید، کمی صبر کنید
• با نگاه منتظر به او نشان دهید که آماده شنیدن هستید
• اگر چیزی نگفت، می‌توانید بپرسید: “چی می‌خوای؟”
• کمی دیگر صبر کنید
• اگر باز هم پاسخی نداد، خودتان بگویید: “آب می‌خوای؟”

فایده‌های این تکنیک:

• تقویت مهارت‌های ارتباطی
• افزایش اعتماد به نفس در صحبت کردن
• یادگیری استفاده از کلمات برای بیان نیازها
• تقویت مهارت حل مسئله
• ایجاد انگیزه برای صحبت کردن

چطور این تکنیک را اجرا کنیم؟
۱. موقعیت‌های مناسب را شناسایی کنید:

• زمان غذا خوردن
• موقع بازی
• هنگام لباس پوشیدن
• وقت خواب

۲. صبورانه منتظر بمانید (۵-۱۰ ثانیه)

۳. از زبان بدن مناسب استفاده کنید:

• تماس چشمی برقرار کنید
• لبخند بزنید
• در سطح چشم کودک قرار بگیرید

۴. اگر پاسخی نیامد:

• سؤال ساده بپرسید
• گزینه‌ها را مطرح کنید
• کلمه مورد نظر را بگویید

یادآوری مهم:

• زیاد صبر کردن ممکن است کودک را ناامید کند
• در شرایط اضطراری از این تکنیک استفاده نکنید
• فشار روانی به کودک وارد نکنید
• هر تلاش کودک برای ارتباط را تشویق کنید
• این تکنیک را با سایر روش‌ها (مثل استفاده از تصاویر و اشیاء واقعی) ترکیب کنید

نکته مهم اینکه این روش را باید با استفاده از اشیاء واقعی و در موقعیت‌های طبیعی روزمره تمرین کرد. فقط به کارت‌ها و تصاویر اکتفا نکنید. مثلاً اگر کودک گرسنه است، می‌توانید غذای واقعی را نشان دهید و منتظر درخواست او بمانید.

۷. تلاش‌های گفتاری کودک را تشویق کنید

تقویت مثبت یکی از موثرترین روش‌ها برای تشویق رفتارهای مطلوب در کودکان است. به جای استفاده مکرر از “نه” و “این کار رو نکن”، می‌توانیم بر موفقیت‌ها و رفتارهای مثبت تمرکز کنیم.

چرا تقویت مثبت مهم است؟

• اعتماد به نفس کودک را افزایش می‌دهد
• رفتارهای مطلوب را تقویت می‌کند
• انگیزه استفاده از زبان را بیشتر می‌کند.

روش‌های موثر تقویت مثبت:

1. تشویق دقیق و مشخص:
   • به جای: “آفرین!”
   • بگویید: “آفرین که همه اسباب‌بازی‌هات رو خودت جمع کردی!”
2. توصیف رفتار مثبت:
   • به جای: “کارت خوب بود”
   • بگویید: “دیدم چطور با خواهرت اسباب‌بازی‌هات رو شریک شدی”
3. تشویق تلاش:
   • به جای: “باریکلا”
   • بگویید: “می‌بینم که خیلی تلاش کردی تا کفش‌هات رو خودت بپوشی”

نمونه‌های گفتاری برای تقویت مثبت:

1. در مهارت‌های گفتاری:
   • وقتی کودک “آب” می‌گوید: “آفرین عزیزم! چه قشنگ گفتی آب می‌خوای”
   • وقتی کودک “ماما” می‌گوید: “بله عزیزم! مامان اینجاست. چه خوب صدام کردی”
2. در تلفظ کلمات جدید:
   • وقتی کودک می‌گوید “توپ بازی”: “وای چه عالی! دو تا کلمه رو با هم گفتی”
   • وقتی می‌گوید “لطفاً”: “چقدر قشنگ و مؤدبانه درخواست کردی”
3. در بیان احساسات:
   • وقتی می‌گوید “من ناراحتم”: “آفرین که احساست رو به من گفتی”
   • وقتی می‌گوید “خوشحالم”: “چه خوب که به من گفتی خوشحالی”
4. در درخواست کمک:
   • وقتی می‌گوید “کمک کن”: “چه خوب که ازم کمک خواستی”
   • وقتی می‌گوید “نمی‌تونم”: “خیلی خوبه که بهم گفتی نمی‌تونی. بیا با هم انجامش بدیم”
5. در مکالمات روزمره:
   • وقتی جواب سلام می‌دهد: “به به! چه سلام قشنگی کردی”
   • وقتی تشکر می‌کند: “چقدر خوب که یادت بود تشکر کنی”
6. در بیان نیازها:
   • وقتی می‌گوید “گشنمه”: “آفرین که گفتی گرسنه‌ای. الان برات غذا میارم”
   • وقتی می‌گوید “دستشویی دارم”: “چه خوب که بهم گفتی. بریم دستشویی”

۸. با خرابکاری‌های هدفمند کودک را به حرف زدن تشویق کنید

خرابکاری هدفمند چیست؟ این تکنیک یعنی عمداً کاری را اشتباه انجام دهید یا موقعیتی غیرمعمول ایجاد کنید تا کودک واکنش نشان دهد و تشویق به صحبت شود. مثلاً کفش را برعکس بپوشید یا شیر را در بشقاب بریزید. این کار باعث می‌شود کودک متوجه اشتباه شما شود و بخواهد آن را اصلاح کند.

این روش برای کودکان بسیار جذاب است چون آنها عاشق تصحیح اشتباهات بزرگترها هستند! وقتی شما کاری را عمداً اشتباه انجام می‌دهید، کودک احساس می‌کند باید به شما کمک کند و این انگیزه‌ای قوی برای برقراری ارتباط و صحبت کردن می‌شود.

چهار مثال کاربردی:

۱. موقع لباس پوشیدن:

• جوراب را روی دست بپوشید
• کلاه را روی پا بگذارید
• دکمه‌ها را اشتباه ببندید
• کفش چپ و راست را جابجا بپوشید

۲. در زمان غذا خوردن:

• با چنگال سوپ بخورید
• لیوان را برعکس روی میز بگذارید
• غذا را با دست اشتباه بخورید
• نی را در غذای جامد فرو کنید

۳. هنگام بازی با اسباب‌بازی‌ها:

• ماشین را برعکس حرکت دهید
• عروسک را وارونه بخوابانید
• پازل را برعکس بچینید
• توپ را با دست به جای پا در دروازه فوتبال بیندازید

۴. در فعالیت‌های روزمره:

• مسواک را روی گونه بکشید
• شانه را روی شکم بکشید
• با تلفن برعکس صحبت کنید
• کتاب را برعکس بخوانید

نکات مهم برای اجرای این تکنیک:

• خرابکاری‌ها باید امن و بی‌خطر باشند
• واضح و قابل تشخیص برای کودک باشند
• با حالت بامزه و شوخی انجام شوند
• به کودک فرصت کافی برای واکنش بدهید
• از تکرار زیاد یک خرابکاری خاص پرهیز کنید
• وقتی کودک اشتباه را تصحیح کرد، او را تشویق کنید
• این فعالیت را به یک بازی شاد تبدیل کنید

فواید این تکنیک:

• ایجاد انگیزه برای صحبت کردن
• تقویت مهارت‌های حل مسئله
• افزایش اعتماد به نفس
• تقویت مهارت‌های مشاهده
• ایجاد موقعیت‌های طبیعی برای گفتگو
• تقویت رابطه عاطفی والد و کودک
• آموزش مفاهیم درست و غلط

به یاد داشته باشید که هدف از این تکنیک، سرگرم کردن کودک و ایجاد فرصت‌های طبیعی برای صحبت کردن است. پس آن را با شادی و خنده انجام دهید و اجازه دهید کودک از تصحیح اشتباهات شما لذت ببرد.

۹. کلمات و عبارات را مکرر تکرار کنید

تکنیک تکرار یکی از موثرترین روش‌های آموزش گفتار به کودکان است که در آن والدین به طور مداوم و هدفمند کلمات و عبارات را در موقعیت‌های مختلف روزمره تکرار می‌کنند. این روش به کودک کمک می‌کند تا با شنیدن مکرر کلمات در بافت‌های متفاوت، آن‌ها را بهتر یاد بگیرد و در حافظه خود تثبیت کند. مثلاً اگر کودک می‌گوید “آب”، والدین می‌توانند در طول روز این کلمه را در جملات مختلف مانند “آب می‌خوای؟”، “بیا آب بخوریم” یا “این لیوان آبه” تکرار کنند. این تکرار باید تدریجی، صبورانه و همراه با بازی و سرگرمی باشد تا کودک بدون احساس فشار و با علاقه یاد بگیرد.

چرا تکرار مهم است؟

• تثبیت یادگیری
• ایجاد الگوهای زبانی
• افزایش اعتماد به نفس کودک
• تقویت حافظه

نمونه‌های عملی تکرار در گفتار:

1. در بازی‌های روزمره: کودک: “توپ” شما (روز اول): “بله، توپ قرمز” شما (روز دوم): “آره، توپ قرمز و گرد” شما (روز سوم): “این توپ قرمز و گرد برای بازیه”
2. در وعده‌های غذایی: کودک: “آب” شما (صبح): “آب می‌خوای؟ بگو لطفاً آب” شما (ظهر): “تشنه‌ای؟ بگو آب می‌خوام” شما (شب): “می‌خوای آب بخوری؟ بگو مامان آب می‌خوام”
3. در فعالیت‌های روزانه: کودک: “کفش” شما (هفته اول): “کفش پات کنیم” شما (هفته دوم): “کفش آبی پات کنیم” شما (هفته سوم): “می‌خوای کفش آبی‌ت رو بپوشی؟”

روش‌های موثر تکرار:

1. تکرار با تنوع:
   • همان مفهوم را در موقعیت‌های مختلف تکرار کنید
   • از کلمات مشابه در بافت‌های متفاوت استفاده کنید
   • فعالیت‌های مورد علاقه را مرتباً تکرار کنید
2. تکرار با پیشرفت تدریجی:
   • از ساده به پیچیده
   • از تک کلمه به جمله
   • از درخواست ساده به گفتگوی کامل

نکات کلیدی:

• صبور باشید
• تکرار را خسته‌کننده نکنید
• از بازی و سرگرمی استفاده کنید
• پیشرفت‌های کوچک را جشن بگیرید
• روش‌های موفق را ادامه دهید

یادآوری مهم:

• هر کودک سرعت یادگیری متفاوتی دارد
• تکرار باید با علاقه کودک همراه باشد
• از فشار و اجبار پرهیز کنید
• موفقیت‌های کوچک را تشویق کنید

نوشته پیشنهادی : علت فراموشی کلمات در کودکان

۱۰. از حرکات دست و بدن برای آموزش استفاده کنید

ژست‌ها برخلاف باور اکثر والدین ، به آموزش حرف زدن کودک کمک زیادی می کنند. ژست ها همان : حرکات معنادار بدن، دست و صورت هستند که برای انتقال پیام و برقراری ارتباط غیرکلامی استفاده می‌شوند. مثل بای بای کردن ، بالا بردن سر به نشانه نه ، این حرکات نمادین به کودک کمک می‌کنند تا پیش از توانایی گفتار، منظور خود را به دیگران منتقل کند.

مزایای استفاده از ژست‌ها:

• راهی آسان‌تر برای بیان منظور
• کاهش ناامیدی در برقراری ارتباط
• پلی به سوی گفتار
• افزایش اعتماد به نفس

ژست‌های پایه برای شروع:

1. کمک (دست‌ها به حالت درخواست)
2. تمام شد (دست‌ها به طرفین)
3. بیشتر (انگشتان به هم نزدیک)
4. خوردن (اشاره به دهان)
5. نوشیدن (حرکت لیوان فرضی)
6. برو (اشاره به جلو)
7. ایست (کف دست به جلو)

نکات کلیدی:

• همزمان با ژست، کلمه را نیز بگویید
• از حرکات ساده و پرکاربرد شروع کنید
• صبور باشید و پیشرفت تدریجی را تشویق کنید
• به محض شروع گفتار، استفاده از ژست به تدریج کم می‌شود

یادآوری مهم: ژست‌ها ابزاری موقت هستند که به کودک کمک می‌کنند تا زمانی که قادر به بیان کلامی خواسته‌هایش شود، بتواند ارتباط برقرار کند.

۱۱. با کودک شعر بخوانید و آواز بخوانید

شعر و آواز خواندن یکی از موثرترین روش‌ها برای آموزش واژگان جدید به کودکان است. کلمات و عبارات در شعرها ثابت هستند و این ویژگی به کودک کمک می‌کند تا با تکرار منظم، آن‌ها را به خوبی در ذهن بسپارد. برای مثال، شعرهای ساده کودکانه مانند “یه توپ دارم قل قل قل” یا “دست و صورت و دندونا” می‌تواند به کودکان در یادگیری مفاهیم پایه و اعضای بدن کمک کند.

اشعار آموزشی مانند “چشم چشم دو ابرو” یا “یه روز آقا خرگوشه” فرصت مناسبی برای آشنایی کودک با حیوانات، اعداد و مفاهیم ساده فراهم می‌کند. همراه کردن این اشعار با حرکات نمایشی و اشاره‌های مناسب، علاوه بر گسترش دایره لغات، به تقویت مهارت‌های حرکتی و قدرت تقلید کودک نیز کمک می‌کند.

یکی از تکنیک‌های موثر در خواندن شعر برای کودکان، استفاده از روش جملات ناتمام است. در این روش، مصرع یا بیت آخر را نیمه‌تمام می‌گذارید و از کودک می‌خواهید آن را کامل کند. برای مثال می‌توانید بگویید “یه توپ دارم قل…” و منتظر پاسخ کودک بمانید. نکته مهم این است که هر تلاشی را، حتی اگر کامل یا دقیق نباشد، تشویق کنید و سپس شکل صحیح آن را بگویید.

این شیوه آموزشی علاوه بر تقویت حافظه شنیداری و افزایش خزانه واژگان، به رشد اعتماد به نفس کودک نیز کمک شایانی می‌کند. شعر و آواز خواندن می‌تواند به یک فعالیت سرگرم‌کننده و در عین حال آموزنده تبدیل شود که والدین و کودکان در طول روز از آن لذت ببرند و بهره آموزشی کافی را ببرند.

۱۲. از تکنیک شرطی‌سازی برای آموزش گفتار استفاده کنید

پیروی از دستورات برای بسیاری از کودکان کار ساده‌ای نیست و این موضوع می‌تواند برای والدین بسیار ناامیدکننده باشد. در چنین مواردی، استفاده از تکنیک شرطی‌سازی می‌تواند راهگشا باشد. این روش شامل وابسته کردن فعالیتی که کودک “می‌خواهد” انجام دهد به فعالیتی است که “باید” انجام دهد.

برای مثال، می‌توانید به کودک خود بگویید: “اول این کتاب را با هم می‌خوانیم، بعد می‌توانی با دایناسورهایت بازی کنی” یا “وقتی سبزیجاتت را تمام کردی، می‌توانی بیرون بازی کنی”. این مکانیسم پاداش به کودک کمک می‌کند تا از دستورات پیروی کند و در نهایت هم کودک و هم والدین به خواسته‌های خود می‌رسند.

نکته مهم در استفاده از این تکنیک، ثبات و پایداری در اجرای آن است. وقتی قولی می‌دهید، حتماً به آن عمل کنید تا کودک به این روش اعتماد کند. همچنین، پاداش‌ها باید متناسب و در دسترس باشند و بلافاصله پس از انجام کار مورد نظر به کودک داده شوند. این روش به تدریج به کودک می‌آموزد که برای رسیدن به خواسته‌هایش، باید مسئولیت‌هایش را نیز انجام دهد.

۱۳. محیط آموزش را خلوت و آرام نگه دارید.

کودکان خردسال زبان را از طریق فعالیت‌های مبتنی بر بازی می‌آموزند. هنگام تعامل با کودک، حذف تمام عوامل حواس‌پرتی که کیفیت زمان ارتباط را کاهش می‌دهند، بسیار ضروری است. این موضوع برای والدین نیز صدق می‌کند! یعنی باید تلویزیون را خاموش کرد، تلفن همراه را کنار گذاشت و سایر محرک‌های محیطی را از دسترس خارج کرد.

مدت زمانی که با کودک خود صرف بازی می‌کنید، به اندازه کیفیت آن زمان مهم است. حتی یک وقفه ۱۰ دقیقه‌ای برای چیدن مکعب‌ها همراه با استفاده از تکنیک‌هایی که قبلاً بحث کردیم، مانند گفتگوی موازی و دادن حق انتخاب، می‌تواند تأثیر قابل توجهی در گسترش مهارت‌های توجه و زبانی کودک داشته باشد.

برای ایجاد یک محیط مناسب یادگیری، این نکات را در نظر بگیرید:

• اتاق یا فضای بازی را از اسباب‌بازی‌های اضافی خلوت کنید
• صدای تلویزیون و موسیقی را قطع کنید
• در زمان بازی، تلفن همراه خود را در حالت بی‌صدا قرار دهید
• فقط روی یک فعالیت در هر زمان تمرکز کنید
• از قطع مکرر فعالیت‌ها خودداری کنید

به یاد داشته باشید که کیفیت تعامل شما با کودک مهم‌تر از کمیت آن است. حتی زمان‌های کوتاه اما با کیفیت می‌تواند تأثیر ماندگاری بر رشد زبانی کودک داشته باشد.

۱۴. برای کودک کتاب‌های متنوع بخوانید

مهارت‌های پیش‌نیاز خواندن را می‌توان خیلی قبل از اینکه کودک شروع به خواندن متن یا استفاده مداوم از کلمات کند، تقویت کرد. عشق به کتاب یکی از ارزشمندترین هدایایی است که والدین می‌توانند به فرزندشان بدهند. کتاب خواندن:

• قوه تخیل کودک را تحریک می‌کند
• دایره لغات او را گسترش می‌دهد
• مهارت‌های گوش دادن و درک مطلب را تقویت می‌کند
• به موفقیت تحصیلی آینده او کمک می‌کند

یک نوپا می‌تواند یاد بگیرد صفحات کتاب را ورق بزند و به اشیای مورد علاقه‌اش اشاره کند در حالی که شما نام آنها را می‌گویید. اگرچه ممکن است انجام این کار در طول روز با کودکی پرجنب‌وجوش دشوار باشد، اما کتاب خواندن قبل از چرت زدن یا موقع خواب می‌تواند نتایج بهتری داشته باشد.

در ابتدا، داستان کتاب ممکن است به اندازه کشف تصاویر و ورق زدن ترتیبی کتاب مهم نباشد. اما با رشد زبان و توجه کودک، او آماده شنیدن داستان و حتی بازگو کردن بخشی از آن خواهد شد.

نکات مهم برای کتاب خواندن با کودک:

• کتاب‌های مناسب سن او را انتخاب کنید
• اجازه دهید کودک سرعت مطالعه را تعیین کند
• با لحن جذاب و پرانرژی بخوانید
• درباره تصاویر گفتگو کنید
• کتاب خواندن را به بخشی از روتین روزانه تبدیل کنید
• اجازه دهید کودک کتاب مورد علاقه‌اش را بارها و بارها بخواند

به خاطر داشته باشید که هدف اصلی ایجاد تجربه‌ای مثبت و لذت‌بخش از کتاب خواندن است که می‌تواند پایه‌ای برای یادگیری مادام‌العمر باشد.

۱۵: حرکات خنده دار و مسخره بازی در بیاورید

به عنوان گفتاردرمانگر، اغلب به والدین می‌گوییم اگر احساس معذب بودن نمی‌کنید، هنوز به اندازه کافی مسخره بازی در نیاوردید!

کودکان به صداهای عجیب، صورت‌های خنده‌دار و گفتار اغراق‌شده واکنش نشان می‌دهند. در سطح آنها قرار بگیرید:

• صدای حیوانات را تقلید کنید
• مانند ماشین بوق بزنید
• در حمام از آینه برای ساختن صورت‌های خنده‌دار استفاده کنید
• هنگام بازی انرژی بیشتری نشان دهید تا کودک بداند تجربه کردن صداهای مختلف اشکالی ندارد

نکات مهم برای افزایش تعامل از طریق حرکات خنده‌دار:

• از حرکات بدن همراه با صدا استفاده کنید
• لحن صدای خود را متنوع کنید
• از تکرار صداها و کلمات نترسید
• واکنش‌های کودک را تقلید کنید
• از موقعیت‌های روزمره برای بازی استفاده کنید

هر چه بیشتر ادا و اطوار در بیاورید، کودک مشتاق‌تر به مشارکت خواهد بود و این همان جایی است که یادگیری گفتار و زبان واقعاً اوج می‌گیرد. به یاد داشته باشید که این لحظات شاد و بامزه، فرصت‌های طلایی برای تقویت مهارت‌های ارتباطی کودک هستند.

نگران قضاوت دیگران نباشید – مهم این است که کودک شما در حال یادگیری و لذت بردن است. گاهی اوقات بهترین درس‌ها در میان خنده‌ها و لحظات شاد آموخته می‌شوند.

جمع بندی :

در این مجموعه مقالات، به بررسی ۱۵ راهکار برای آموزش حرف زدن کودک در خانه پرداختیم. این راهکارها شامل مواردی از قبیل استفاده از بازی‌های هدفمند، تقویت مهارت‌های شنیداری، خواندن کتاب، آواز و موسیقی، و همچنین تکنیک‌های مختلف برای افزایش تعامل کودک با محیط اطراف بود. هر یک از این راهکارها به شکلی طراحی شده‌اند که در عین سادگی، تاثیر قابل توجهی در پیشرفت مهارت‌های ارتباطی کودک داشته باشند.

نکته مهم در تمامی این راهکارها، ایجاد محیطی شاد و امن برای کودک است تا بتواند با اعتماد به نفس به تمرین و یادگیری بپردازد. والدین نقش کلیدی در این فرآیند دارند و باید با صبر و حوصله، این تمرینات را به بخشی از روتین روزانه تبدیل کنند. استفاده از موقعیت‌های طبیعی زندگی روزمره برای تمرین، یکی از موثرترین روش‌ها برای پیشرفت مهارت‌های گفتاری و زبانی کودک است.

تمام این راهکارها زمانی موثرتر خواهند بود که به طور منظم و پیوسته انجام شوند و والدین از قضاوت‌های بیرونی نترسند. مهم این است که کودک در محیطی سرشار از عشق و حمایت به یادگیری بپردازد و والدین با مشاهده پیشرفت‌های تدریجی او، انگیزه بیشتری برای ادامه این مسیر پیدا کنند. به یاد داشته باشید که هر کودک مسیر رشد منحصر به فرد خود را دارد و نباید او را با دیگران مقایسه کرد.

نمونه موردی: داستان سارا

سارا، دختر ۳ ساله‌ای است که با مادرش نسرین زندگی می‌کند. سارا برخلاف همسالانش هنوز نمی‌توانست کلمات را بیان کند و فقط با اشاره و گریه خواسته‌هایش را نشان می‌داد. او معمولاً در دنیای خودش بود و به صحبت‌های مادرش توجهی نمی‌کرد. حتی وقتی نسرین سعی می‌کرد با او بازی کند، سارا ترجیح می‌داد تنها باشد.

نسرین پس از مشاوره با متخصص، تصمیم گرفت از راهکار سوم (استفاده از علایق کودک) استفاده کند. او متوجه شده بود که سارا عاشق حیوانات است و ساعت‌ها به تصاویر حیوانات در کتاب‌ها نگاه می‌کند. پس شروع کرد به:

• خرید عروسک‌های حیوانات مختلف
• تقلید صدای حیوانات به شکل اغراق‌آمیز
• ساختن داستان‌های کوتاه با عروسک‌ها

در ابتدا سارا فقط نگاه می‌کرد، اما کم‌کم به عروسک‌ها علاقه‌مند شد. نسرین هر بار که می‌خواست به سارا غذا بدهد، از عروسک خرگوش استفاده می‌کرد و می‌گفت “هویج… نام نام” یا با عروسک گربه می‌گفت “میو میو… شیر”. بعد از چند هفته، سارا شروع به تقلید صداهای حیوانات کرد.

پس از سه ماه تلاش مداوم، سارا نه تنها صداهای حیوانات را تقلید می‌کرد، بلکه شروع به گفتن کلمات ساده مثل “آب”، “نه” و “مامان” کرد. مهم‌تر از همه، ارتباط عاطفی قوی‌تری با مادرش برقرار کرد و زمان بیشتری را به بازی‌های مشترک اختصاص می‌داد.

این تجربه نشان داد که چطور شناخت علایق کودک و استفاده خلاقانه از آن می‌تواند پلی برای ارتباط و آموزش باشد. موفقیت نسرین در جلب توجه سارا، نتیجه صبر، پشتکار و انتخاب روشی متناسب با علایق کودکش بود.

برخی از منابع :
American Speech-Language-Hearing Association (ASHA)

Link: ASHA – How to Help Your Child Talk

Centers for Disease Control and Prevention (CDC) – Learn the Signs. Act Early.

Link: CDC – Developmental Milestones

Mayo Clinic – Speech delay in children

Link: Mayo Clinic – Speech Delay in Children

KidsHealth – Delayed Speech or Language Development

Link: KidsHealth – Delayed Speech or Language Development