وقتی که می خواهید بخوابید می توانید یک فرصت برای کمک به حرف زدن فرزندتان ایجاد کنید. این زمان می‌تواند فرصت آرام و دلنشینی برای کار روی مهارت‌های گفتاری و زبانی کودک شما باشد. بطور کلی وقتی تمرین زبان را به برنامه روزانه کودک خود اضافه می‌کنید، به او کمک می‌کنید تا در محیطی طبیعی و حمایت‌کننده، ارتباط برقرار کردن را یاد بگیرد.

برای مثال:

• هنگام مسواک زدن، می‌توانید با کودک درباره رنگ مسواک و خمیردندان صحبت کنید
• موقع پوشیدن لباس خواب، نام رنگ‌ها و قسمت‌های مختلف لباس را بگویید
• در زمان خواندن قصه شب، از کودک بخواهید تصاویر را توصیف کند

این فعالیت‌های ساده روزمره، فرصت‌های عالی برای تمرین مهارت‌های گفتاری هستند. در ادامه، راهکارهای عملی بیشتری برای تمرکز روی گفتار و زبان در طول روال خواب را با شما به اشتراک خواهیم گذاشت.

چرا باید تمرین‌های گفتاردرمانی را در خانه انجام دهیم؟

کودکان در کنار افرادی که دوستشان دارند (یعنی شما!) و در محیطی که در آن راحت هستند (یعنی خانه!) بهتر یاد می‌گیرند. تمرین مهارت‌های گفتاری در موقعیت‌های واقعی زندگی، راهی مطمئن برای پیشرفت است. هدف اصلی گفتاردرمانی این است که مهارت‌های آموخته شده در جلسات درمانی، به زندگی روزمره منتقل شود.

مثال: وقتی کودک در حال بازی با اسباب‌بازی‌هایش است، می‌توانید نام هر اسباب‌بازی را بگویید و از او بخواهید تکرار کند.

بهترین نکته این است که گنجاندن تمرین‌های گفتاری در برنامه روزانه خانه بسیار ساده است. نیازی به وسایل خاصی ندارید و لازم نیست حتماً زمان جداگانه‌ای را برای تمرین در نظر بگیرید. تنها چیزی که نیاز دارید، حضور شما و کودکتان است – مهم نیست کجا هستید یا چه کاری انجام می‌دهید!

مثال: هنگام شستن ظرف‌ها می‌توانید رنگ و شکل ظرف‌ها را با کودک تمرین کنید.

زمان خواب مثال عالی برای این موضوع است. این روال هر روز اتفاق می‌افتد و باعث ایجاد نظم می‌شود. همچنین فرصتی برای تعامل دو نفره است که می‌تواند پیوند شما با فرزندتان را تقویت کند و ارتباط او را تشویق کند. علاوه بر این، این محیط آرام به کودک کمک می‌کند تا بدون حواس‌پرتی روی تمرین‌های زبانی تمرکز کند.

مثال: موقع خواب می‌توانید درباره اتفاقات روز صحبت کنید و از کودک بخواهید خاطرات خوب روزش را تعریف کند.

۵ روش برای تمرین گفتار و زبان در زمان خواب

در اینجا چند روش برای کار روی مهارت‌های گفتاری و زبانی کودک هنگام آماده شدن برای خواب آورده شده است:

۱. پوشیدن لباس خواب

در هنگام پوشیدن لباس خواب، می‌توانید با توصیف فرآیند، الگوی زبانی مناسب را به کودک نشان دهید. اعضای بدن را نام ببرید (مثلاً “بیا پیراهن رو از روی سرت رد کنیم”) و لباس‌ها را معرفی کنید (مثلاً “این شلوارته”).

مثال عملی:

• به کودک بگویید: “دست‌هات رو از آستین‌ها رد کن”
• یا “حالا شلوارت رو بکش بالا”

نکته مهم: به کودک اجازه انتخاب بین دو لباس خواب را بدهید و او را تشویق کنید تا خواسته‌اش را بیان کند. بسته به سطح مهارت‌هایش، می‌تواند با اشاره یا کلمات این کار را انجام دهد.

مثال ساده:

• “کدوم پیژامه رو دوست داری؟ صورتی یا آبی؟”
• اجازه دهید با اشاره یا گفتن رنگ، انتخابش را نشان دهد.

۲. مسواک زدن

زمان مسواک زدن فرصت عالی برای تمرین صداهای گفتاری است. برای مثال، اگر کودک شما روی تلفظ صدای “س” کار می‌کند، می‌توانید کلماتی مثل “مسواک” و “سفید” را به درستی برایش تلفظ کنید. اگر روی صدای “گ” کار می‌کند، از کلماتی مثل “گاز گرفتن” و “گونه” استفاده کنید.

مثال‌های کاربردی برای تمرین صداها:

• برای صدای “س”: سلام، مسواک، دست، راست
• برای صدای “ش”: شستن، شیر، مشت
• برای صدای “ر”: راست، چرخش، برس

همچنین می‌توانید با صحبت درباره کارهایی که کودک انجام می‌دهد (“حالا داریم خمیردندون رو می‌زنیم روی مسواک”) و بحث درباره مفاهیمی مثل “بالا و پایین” و “جلو و عقب”، مهارت‌های زبانی او را تقویت کنید.

نکته مهم: این فعالیت را به شکل بازی و سرگرمی انجام دهید. می‌توانید از آینه حمام برای نشان دادن حرکت درست دهان و زبان استفاده کنید تا کودک بتواند خودش را ببیند و تقلید کند.

نوشته پیشنهادی : چگونه کودک را تشویق به جرف زدن کنیم ؟

داستان فاطمه و جمله‌های کوتاه

فاطمه دختر ۴ ساله‌ای بود که معمولاً با تک‌کلمه‌ها صحبت می‌کرد. وقتی چیزی می‌خواست، فقط می‌گفت “آب” یا “غذا”. پدر و مادرش نگران بودند که چرا نمی‌تواند مثل هم‌سن و سال‌هایش جملات کامل بسازد.

یک روز، گفتار درمانگر باران به آنها پیشنهاد داد از زمان خواب برای تمرین جمله‌سازی استفاده کنند.

موقع پوشیدن لباس خواب، مادرش جملات را الگوسازی می‌کرد:
فاطمه: “پیژامه”
مادر: “من پیژامه صورتی می‌خوام”
و از فاطمه می‌خواست تکرار کند.

هنگام مسواک زدن، پدرش هر کاری را با جمله‌های کامل توضیح می‌داد:
“حالا خمیردندون رو روی مسواک می‌زنیم”
“دندون‌های جلو رو مسواک می‌زنیم”
و فاطمه را تشویق می‌کرد همراهش تکرار کند.

موقع قصه خواندن، به جای اینکه فقط داستان را بخوانند، از فاطمه می‌پرسیدند:
“فاطمه جان، فکر می‌کنی خرگوشه الان کجا میره؟”
در ابتدا فاطمه فقط می‌گفت “خونه”
اما کم‌کم یاد گرفت بگوید “خرگوشه میره خونه”

بعد از چند ماه تمرین مداوم:

• فاطمه شروع کرد به استفاده از جملات ۳-۴ کلمه‌ای
• می‌توانست خواسته‌هایش را کامل‌تر بیان کند
• در مهدکودک راحت‌تر با دوستانش ارتباط برقرار می‌کرد

نکته‌های کلیدی موفقیت:

• صبر و حوصله والدین
• تکرار منظم تمرینات
• استفاده از موقعیت‌های روزمره
• تشویق هر پیشرفت کوچک
• عدم فشار و اجبار به کودک

این تجربه نشان داد که زمان خواب، فرصت مناسبی برای کمک به رشد مهارت‌های زبانی کودکان است.

خواندن کتاب با کودک

خواندن کتاب قبل از خواب با کودکتان راه عالی برای معرفی کلمات جدید و الگوسازی جملات پیچیده‌تر است. با پرسیدن سؤالاتی درباره داستان یا تصاویر، علاقه آنها را جلب کنید (مثلاً “سگه کجا قایم شده؟”).

برای کودکانی که در حد عبارت صحبت می‌کنند:

• آنها را تشویق کنید تصاویر را توصیف کنند
• از آنها بخواهید بخش‌هایی از داستان را بازگو کنند
• درباره رنگ‌ها و اشکال موجود در تصاویر صحبت کنید

برای کودکان بزرگتر:

• از آنها بپرسید فکر می‌کنند شخصیت داستان چه احساسی دارد
• نظرشان را درباره اتفاقات بعدی داستان جویا شوید
• درباره تجربیات مشابه خودشان با داستان گفتگو کنید

نکات مهم:

• زمان مناسبی را انتخاب کنید که کودک خسته یا بی‌قرار نباشد
• کتاب‌های متناسب با سن و علایق کودک انتخاب کنید
• با صبر و حوصله به پاسخ‌های کودک گوش دهید
• از تصحیح مستقیم اشتباهات خودداری کنید
• پاسخ‌های کودک را به شکل صحیح تکرار کنید

این فعالیت نه تنها به رشد زبانی کمک می‌کند، بلکه:

• پیوند عاطفی را تقویت می‌کند
• علاقه به مطالعه را افزایش می‌دهد
• قدرت تخیل را پرورش می‌دهد
• مهارت‌های شناختی را تقویت می‌کند

سام و کتاب‌های می‌می‌نی

سام، پسر ۲ ساله‌ای بود که عاشقانه پدر و مادرش را دوست داشت. یک روز مادر سام پس از مشورت با گفتاردرمانگر، تصمیم گرفت از کتاب‌های می‌می‌نی برای داستان‌خوانی شبانه استفاده کند.

هر شب، خانواده کوچک سام دور هم جمع می‌شدند. مادر کتاب را می‌خواند و پدر با مهارت خاصی داستان را به زندگی روزمره سام پیوند می‌زد:

وقتی در داستان می‌می‌نی به پارک می‌رفت: پدر: “سام جان، یادته دیروز ما هم پارک رفتیم؟ تو هم مثل می‌می‌نی تاب بازی کردی!”

وقتی می‌می‌نی بستنی می‌خورد: پدر: “ببین می‌می‌نی هم مثل تو بستنی شکلاتی دوست داره. یادته دیروز با مامان بستنی خوردیم؟”

در صفحه‌ای که می‌می‌نی با دوستش بازی می‌کرد: پدر: “می‌می‌نی هم مثل تو که امروز با علی تو مهد بازی کردی، داره با دوستش بازی می‌کنه”

وقتی می‌می‌نی لباس می‌پوشید: پدر: “ببین می‌می‌نی هم مثل صبح که تو پیراهن آبیت رو پوشیدی، داره لباس می‌پوشه”

این روش باعث شد:

• سام ارتباط بهتری با داستان‌ها برقرار کند
• خاطرات روزانه‌اش را راحت‌تر به یاد بیاورد
• واژگان جدید را بهتر یاد بگیرد
• اعتماد به نفس بیشتری در بیان تجربیاتش پیدا کند

نکات مهم این روش:

• استفاده از تجربیات واقعی کودک
• ایجاد پیوند بین داستان و زندگی روزمره
• تقویت حافظه و مهارت‌های کلامی
• افزایش تعامل خانوادگی
• تقویت مهارت‌های اجتماعی-عاطفی

بعد از چند ماه، سام نه تنها کتاب‌های می‌می‌نی را از حفظ شده بود، بلکه خودش شروع به تعریف کردن اتفاقات روزانه‌اش می‌کرد و از کلمات و عبارات بیشتری استفاده می‌کرد.

گفتگو درباره اتفاقات روز

زمان خواب، فرصت عالی برای شما و فرزندتان است تا درباره اتفاقات روز صحبت کنید. به جای پرسیدن سؤالات بله/خیر، از سؤالات باز استفاده کنید. این روش به بهبود مهارت‌های مکالمه و زبان بیانی کمک می‌کند.

نمونه سؤالات مناسب:

• “امروز چه چیزی بیشتر از همه خوشحالت کرد؟”
• “تو مهد امروز با دوستات چه بازی‌هایی کردی؟”
• “غذای ناهار امروز چطور بود؟”
• “امروز چه چیز جدیدی یاد گرفتی؟”
• “اگه می‌تونستی فردا هر کاری دوست داری انجام بدی، چیکار می‌کردی؟”

نکات مهم:

• با صبر و حوصله منتظر پاسخ کودک بمانید
• به جزئیاتی که تعریف می‌کند توجه نشان دهید
• از کلمات تشویقی استفاده کنید
• تجربیات مشابه خودتان را هم تعریف کنید
• از قضاوت کردن پرهیز کنید

مزایای این گفتگوها:

• تقویت حافظه و مهارت‌های روایتگری
• افزایش اعتماد به نفس در بیان احساسات
• گسترش دایره واژگان
• تقویت پیوند عاطفی والد-فرزند
• بهبود مهارت‌های اجتماعی

یادآوری:

• زمان مناسبی را انتخاب کنید که کودک خیلی خسته نباشد
• محیط آرام و بدون حواس‌پرتی ایجاد کنید
• از فشار آوردن برای پاسخ‌های طولانی خودداری کنید
• این گفتگوها را به یک عادت روزانه خوشایند تبدیل کنید.

به اهمیت کتابخوانی و داستان‌گویی در رشد کودک پرداختیم. دیدیم که چطور والدین می‌توانند با استفاده از کتاب‌هایی مانند می‌می‌نی و پیوند دادن داستان‌ها با زندگی روزمره کودک، به رشد زبانی و شناختی او کمک کنند. این روش نه تنها باعث افزایش دایره لغات کودک می‌شود، بلکه به او کمک می‌کند تا ارتباط بهتری با محیط اطرافش برقرار کند.

به اهمیت گفتگوهای شبانه و پرسیدن سؤالات باز از کودک اشاره کردیم. این گفتگوها فرصتی عالی برای تقویت مهارت‌های بیانی، افزایش اعتماد به نفس و بهبود روابط عاطفی بین والدین و کودک فراهم می‌کند. پرسیدن سؤالاتی مانند “بهترین اتفاق امروزت چی بود؟” به کودک کمک می‌کند تا مهارت‌های روایتگری و تفکر انتقادی خود را تقویت کند.

به موضوع مهم گفتار روان و نقش والدین در الگوسازی صحیح پرداختیم. آموختیم که چگونه با صحبت کردن آرام و شمرده، استفاده از تکنیک‌های تنفسی مناسب و حفظ آرامش در گفتار، می‌توانیم به کودکانی که با لکنت زبان مواجه هستند کمک کنیم. این روش‌ها همراه با حمایت عاطفی و صبر و حوصله، می‌تواند به بهبود مهارت‌های گفتاری کودک کمک شایانی کند.

یک مثال واقعی از احمد :

احمد پسر ۴ ساله‌ای بود که علاقه چندانی به برقراری ارتباط با دیگران نداشت. او معمولاً ترجیح می‌داد تنها بازی کند و کمتر با اطرافیانش صحبت می‌کرد. مادر احمد که نگران این وضعیت بود، تصمیم گرفت با استفاده از موقعیت‌های روزمره، فرصت‌هایی برای ارتباط ایجاد کند.

روش اول: ایجاد موقعیت‌های نیازمند درخواست

• وقت ناهار، به جای قاشق به احمد چنگال داد تا سوپش را بخورد
• احمد ابتدا گیج شده بود، اما کم‌کم با اشاره به قاشق، خواسته‌اش را نشان داد
• مادر با لبخند و تشویق، بلافاصله قاشق را به او داد

روش دوم: دادن مقادیر کم

• در وعده عصرانه، به جای یک لیوان پر آبمیوه، فقط کمی در لیوان ریخت
• احمد وقتی آبمیوه‌اش تمام شد، لیوان را به مادرش نشان داد
• هر بار که احمد درخواست می‌کرد، مادر با خوشحالی لیوان را پر می‌کرد

نتیجه تدریجی:

• احمد کم‌کم یاد گرفت برای خواسته‌هایش ارتباط برقرار کند
• اعتماد به نفسش در بیان نیازها افزایش یافت
• شروع به استفاده از کلمات ساده مثل “بیشتر” و “این” کرد
• کم‌کم علاقه‌مند شد با دیگران هم ارتباط برقرار کند

این تجربه نشان داد که چطور ایجاد موقعیت‌های هدفمند در فعالیت‌های روزمره می‌تواند به تدریج مهارت‌های ارتباطی کودک را تقویت کند.

آیا باید انتظار داشته باشیم کودک با این تکنیک‌ها شروع به صحبت کند؟

مانند هر مهارت جدیدی، یادگیری صحبت کردن نیاز به زمان دارد. قبل از اینکه کودک بتواند خودش صحبت کند، احتمالاً نیاز دارد الگوها و نمونه‌های زیادی را از شما ببیند و تجربه کند.

شروع با حرکات و اشارات:

• کودکان معمولاً قبل از صحبت کردن، از اشاره استفاده می‌کنند
• اشاره کردن ساده به چیزی که می‌خواهند، می‌تواند تفاوت بزرگی ایجاد کند
• این کار می‌تواند ناکامی و ناامیدی آنها را کاهش دهد

استفاده از زبان اشاره ساده:

• علامت‌های ساده مانند “بیشتر”
• اشاره برای “کمک”
• نشان دادن “لطفاً”
• اشاره به “نوشیدن”
• علامت “غذا خوردن”

نکته مهم: هدف اصلی این است که کودک بفهمد می‌تواند نیازهایش را به روش‌های مختلف بیان کند، حتی قبل از اینکه بتواند صحبت کند. این مرحله‌ای مهم در مسیر یادگیری ارتباط کلامی است.

جمع بندی :

در موقعیت‌های روزمره، والدین می‌توانند با ایجاد فرصت‌های هدفمند، زمینه را برای تقویت مهارت‌های ارتباطی کودک فراهم کنند. این فرصت‌ها می‌تواند شامل مکث کردن قبل از برآورده کردن نیازها، دادن وسایل نامناسب یا ناکافی، و صبر کردن برای دریافت واکنش از کودک باشد.

داستان احمد نمونه خوبی از اثربخشی این روش‌هاست، جایی که مادرش با استفاده از موقعیت‌های روزمره مانند غذا خوردن و نوشیدن، شرایطی را ایجاد کرد که احمد مجبور به برقراری ارتباط و درخواست کمک شود. این کار با دادن چنگال به جای قاشق برای خوردن سوپ یا ریختن مقدار کمی آبمیوه در لیوان انجام می‌شد.

با تکرار مداوم این تکنیک‌ها، کودک به تدریج درمی‌یابد که ارتباط برقرار کردن می‌تواند به برآورده شدن نیازهایش منجر شود. این روند نه تنها مهارت‌های ارتباطی را تقویت می‌کند، بلکه اعتماد به نفس کودک را نیز افزایش می‌دهد و او را برای تعاملات اجتماعی بیشتر آماده می‌سازد.